Na zaawansowanym etapie są obecnie prace legislacyjne nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz niektórych innych ustaw (UC120)*. 21 kwietnia 2023 r. Rządowe Centrum Legislacji opublikowało jego nową wersję. Konieczność nowelizacji wynika z obowiązku implementacji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r.** zwanej „dyrektywą drugiej szansy”.
Dyrektywa ta ma na celu ujednolicenie regulacji dotyczących postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych w krajach członkowskich UE. Reguluje ona liczne aspekty proceduralne, a dążeniem jej twórców było stworzenie jednolitych dla wszystkich państw członkowskich narzędzi szybkiego diagnozowania sytuacji przedsiębiorcy i wdrażania odpowiednich działań naprawczych umożliwiających kontynuowanie działalności i zachowanie miejsc pracy, przy jednoczesnym poszanowaniu praw wierzycieli. Natomiast w wypadkach, w których uzdrowienie przedsiębiorstwa byłoby niemożliwe, przepisy umożliwiać mają sprawną likwidację przedsiębiorcy i zaspokojenie jego wierzycieli w jak największym stopniu i jak najkrótszym czasie. Polska jest krajem o tyle zaawansowanym w zakresie prawa insolwencyjnego, że Dyrektywa 2019/1023 w znacznej mierze znajduje już odzwierciedlenie w przepisach ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne („p.r.”) oraz ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe („p.u.”). Mimo to jej implementacja wymaga kilku istotnych modyfikacji tych przepisów.
Oto subiektywny wybór najważniejszych zmian przewidzianych w projekcie nowelizacji dotyczących postępowań restrukturyzacyjnych:
- Duże zmiany w zakresie ochrony przed egzekucją, w tym ograniczenie czasowe ochrony
Znaczące zmiany zajdą w zakresie ochrony restrukturyzowanych dłużników przed egzekucją. Co do zasady, ochrona przeciwegzekucyjna będzie się aktualizować z dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego (projektowany art. 189a ust. 1 p.r.), jednak możliwe będzie udzielenie dłużnikowi takiej ochrony na jego wniosek również przed wydaniem postanowienia o otwarciu postępowania – od dnia obwieszczenia zarządzenia o wpisaniu do repertorium wniosku restrukturyzacyjnego (projektowany art. 189b ust. 1 p.r.). Celem tego rozwiązania jest możliwość rozłożenia nad dłużnikiem parasola ochronnego już od momentu, w którym informacja o złożeniu przez niego wniosku o otwarcie postępowania zostanie publicznie obwieszczona, czyli od momentu, w którym w praktyce często wierzyciele podejmują lub intensyfikują działania egzekucyjne.
Co istotne, wprowadzone zostanie ograniczenie czasowe ochrony majątku dłużnika przed egzekucjami. Dotychczas z takim ograniczeniem mamy do czynienia tylko w postępowaniu o zatwierdzenie układu prowadzonym na podstawie art. 226a i nast. p.r. W pozostałych postępowaniach ochrona przeciwegzekucyjna rozciąga się na cały okres postępowania. Po nowelizacji podstawowy okres zawieszenia postępowań egzekucyjnych i zakazu wszczęcia egzekucji w postępowaniach restrukturyzacyjnych będzie wynosił jedynie 4 miesiące (projektowany art. 189a p.r.). Na wniosek dłużnika, nadzorcy sądowego lub zarządcy okres ochronny będzie mógł zostać wydłużony do maksymalnie 12 miesięcy, pod warunkiem uprawdopodobnienia, że zostanie zawarty układ, chyba że skutkowałoby to pokrzywdzeniem wierzycieli (projektowany art. 189d p.r.). W postępowaniu sanacyjnym okres ochronny będzie wynosił zasadniczo 12 miesięcy (projektowany art. 189c p.r.), z możliwością przedłużenia. Ograniczenie czasowe ochrony przeciwegzekucyjnej będzie stanowiło ogromne wyzwanie dla dłużników i organów postepowania. Nie ma bowiem wątpliwości, że wszczęcie wobec dłużnika egzekucji w czasie postępowania restrukturyzacyjnego może prowadzić do zniweczenia szansy uratowanie przedsiębiorcy.
- Wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo objęci układem z mocy prawa
Dotychczas wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo zasadniczo objęci byli układem tylko, jeżeli wyrazili na to zgodę, ewentualnie gdy propozycje układowe przewidywały ich pełne zaspokojenie lub zaspokojenie nie niższe niż w przypadku egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia. Zgodnie z projektem nowelizacji wierzyciele zabezpieczeni na majątku dłużnika zostaną objęci układem z mocy prawa i bezwarunkowo (projektowany art. 151 p.r.). Jednocześnie przedstawione im propozycje układowe (projektowany art. 161a p.r.) będą musiały przewidywać stopień zaspokojenia nie mniej korzystny niż w potencjalnym postępowaniu upadłościowym (chyba że wierzyciel zgodzi się na warunki mniej korzystne).
- Sprzedaż majątku ze skutkiem egzekucyjnym
Nowelizacja wprowadza możliwość zawarcia układu likwidacyjnego, w ramach którego możliwe będzie dokonanie sprzedaży składników majątku dłużnika ze skutkami sprzedaży egzekucyjnej (projektowany art. 159 p.r.) – bez obciążeń. Do wywołania takich skutków potrzebna będzie jednak zgoda wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo na danym składniku majątku. Zgoda będzie musiała zostać wyrażona w sposób bezwarunkowy i nieodwołalny, najpóźniej przed przystąpieniem do głosowania nad układem. Dotychczas możliwość sprzedaży ze skutkiem egzekucyjnym była przewidziana wyłącznie w ramach postępowania sanacyjnego (sprzedaż przez zarządcę, w toku postępowania, za zgodą sędziego-komisarza).
- Obligatoryjny podział wierzycieli na grupy
Nowelizacja rozszerza zakres przypadków, w których obligatoryjny będzie podział wierzycieli na grupy obejmujące poszczególne kategorie interesów (projektowany art. 161 p.r.). Dotychczas obligatoryjne było jedynie wyodrębnienie grupy obejmującej wierzycieli zabezpieczonych. Po nowelizacji poszczególne grupy stanowić mają dodatkowo m.in. pracownicy, którzy wyrazili zgodę na objęcie układem, wierzyciele, którym przysługują drobne wierzytelności oraz wspólnicy lub akcjonariusze dłużnika posiadający co najmniej 5% głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.
- Wymóg sporządzenia testu zaspokojenia
Nadzorca lub zarządca obowiązany będzie sporządzić tzw. test zaspokojenia (projektowany art. 10a p.r.). Dokument ten – niezbędny w kontekście nowych rozwiązań legislacyjnych – zawierał będzie uzasadnioną ocenę, czy wierzytelności objęte układem będą zaspokojone w większym stopniu w przypadku zawarcia i wykonania układu, czy w postępowaniu upadłościowym. Test zaspokojenia składał się będzie z licznych obligatoryjnych elementów, takich jak m.in. wycena wartości przedsiębiorstwa dłużnika przy założeniu realizacji planu restrukturyzacyjnego i kontynuacji działalności, wycena majątku dłużnika przy założeniu ogłoszenia jego upadłości i sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości, a także sprzedaży osobno poszczególnych składników majątku, prognoza zaspokojenia wierzycieli w potencjalnym postępowaniu upadłościowym. Test zaspokojenia ma z założenia przede wszystkim umożliwiać wierzycielom realną ocenę korzyści wynikających z przyjęcia układu oraz ułatwiać sądowi podjęcie decyzji w przedmiocie jego zatwierdzenia.
- Nowe zasady przyjęcia układu, mechanizm cramdown
Projekt przewiduje nowy, skomplikowany mechanizm stwierdzenia przez sąd przyjęcia układu, pomimo braku wymaganych większości w niektórych grupach wierzycieli (tzw. mechanizm cramdown). W dużym uproszczeniu sąd będzie mógł stwierdzić przyjęcie układu pomimo sprzeciwu niektórych z grup wierzycieli, jeżeli m.in.: (a) większość grup wierzycieli głosowała za układem, w tym co najmniej jedna grupa wierzycieli, którzy byliby uprzywilejowani w postępowaniu upadłościowym, (b) grupa wyrażająca sprzeciw zostanie zaspokojona w sposób co najmniej tak korzystny, jak każda inna grupa o takim samym stopniu uprzywilejowania w postępowaniu upadłościowym i w sposób bardziej korzystny niż jakakolwiek grupa o niższym stopniu uprzywilejowania, (c) wspólnicy lub akcjonariusze nie uzyskają w wyniku przyjęcia układu korzyści przekraczającej wartość wniesionych przez siebie środków, w ramach realizacji planu restrukturyzacyjnego (projektowany art. 165b p.r.). Mechanizm powyższy ma na celu umożliwienie dłużnikowi restrukturyzacji, pomimo braku poparcia niektórych z grup wierzycieli, jednak przy jednoczesnym zabezpieczeniu, by wierzyciele ci nie zostali układem obiektywnie pokrzywdzeni.
- Wpływ pojedynczego wierzyciela na zatwierdzenie układu
Zgodnie z obowiązującym dotychczas art. 165 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego sąd może odmówić zatwierdzenia układu, jeżeli jego warunki są rażąco krzywdzące dla wierzycieli, którzy głosowali przeciw układowi i zgłosili zastrzeżenia. Należy zauważyć, że dotychczas odmowa zatwierdzenia układu była fakultatywna. Ponadto ustawodawca posługiwał się nieostrym określeniem „rażąco krzywdzących” warunków. W nowelizacji zniesiono fakultatywność odmowy zatwierdzenia układu i wprowadzono jasne kryterium oceny stopnia pokrzywdzenia wierzyciela zgłaszającego zastrzeżenia dla zaistnienia podstawy odmowy zatwierdzenia układu. Zgodnie z projektem sąd obligatoryjnie odmówi zatwierdzenia układu w każdym przypadku, w którym jakikolwiek wierzyciel głosujący przeciw układowi zgłosi uzasadnione zastrzeżenia zawierające zarzut, że w wyniku realizacji układu znalazłby się w gorszej sytuacji niż w postępowaniu upadłościowym lub w przypadku nieprzyjęcia układu (projektowany art. 165 p.r.). Nowe przepisy nacisk zatem kładą na ochronę każdego pojedynczego wierzyciela, który zdecyduje się aktywnie bronić swoich interesów.
- Losowy wybór nadzorcy, zarządcy (i syndyka w przypadku upadłości)
Najnowsza wersja projektu przewiduje zasadę losowego wyboru pozasądowego organu postępowania: nadzorcy sądowego, zarządcy oraz tymczasowego nadzorcy sądowego i tymczasowego zarządcy (warto w tym miejscu wspomnieć, że zasada ta dotyczyć będzie także wyboru syndyka w postępowaniu upadłościowym). Sąd będzie wyznaczał ich już nie według własnego uznania, ale według kolejności na sądowej liście doradców restrukturyzacyjnych (projektowany art. 38 p.r., art. 51 p.r. i art. 1571 p.u.). Od powyższej zasady sąd będzie mógł odstąpić wyjątkowo, w uzasadnionych przypadkach, biorąc pod uwagę specyfikę danej sprawy, doświadczenie i dodatkowe kwalifikacje osoby posiadającej licencję doradcy restrukturyzacyjnego. Ponadto losowy wybór nie będzie konieczny, gdy dana osoba pełniła wobec dłużnika funkcję tymczasowego nadzorcy sądowego lub tymczasowego zarządcy.
Powyższe zmiany to tylko niektóre z projektowanych modyfikacji procedury restrukturyzacyjnej. Nie mamy tu co prawda do czynienia z przebudową całego systemu, jednak nie można zaprzeczyć, że nowelizacja dotknie istotnych kwestii z punktu widzenia dłużników, jak i wierzycieli, w tym kwestii związanych z podziałem wierzycieli na grupy, objęciem układem wierzycieli zabezpieczonych, przyjmowaniem układu mimo sprzeciwu grupy wierzycieli, większym wpływem pojedynczego wierzyciela na zatwierdzenie układu.
Niektóre ze zmian to niuanse, inne, jak ograniczenie czasowe ochrony dłużnika przed egzekucją, wymuszą zupełnie nowe podejście do prowadzonych postępowań. Dłużnik wraz z nadzorcą lub zarządcą będą musieli albo przeprowadzić całe postępowanie niezwykle sprawnie, albo przekonać wierzycieli, że korzystniejsze będzie zaspokojenie w ramach układu niż w drodze indywidualnych działań egzekucyjnych. Doświadczenie wskazuje, że praktycy prawa insolwencyjnego potrafią szybko dostosowywać się do nowej rzeczywistości prawnej, zatem powinni poradzić sobie także i z tymi wyzwaniami.
*https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12361503/katalog/12891118#12891118
**Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniająca dyrektywę (UE) 2017/1132 (dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości); źródło)
Bądź na bieżąco i subskrybuj nasze treści
Autorzy:
Co-Head of Bankruptcy and Restructuring Practice / Radca prawny / Wspólnik / Doradca restrukturyzacyjny
mail: barbara.szczepkowska@actlegal-bsww.com
telefon: + 48 602 260 127