Nowe regulacje holdingów w polskim prawie już od 13.10.22 r.
13 października 2022 roku, na mocy ustawy z 9 lutego 2022 roku o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, wejdzie w życie jedna z największych dotychczasowych nowelizacji Kodeksu spółek handlowych (”Ustawa Nowelizująca”).
Ustawa Nowelizująca wprowadza do Kodeksu spółek handlowych szereg nowych przepisów w zakresie prawa holdingowego ̶ prawa grup spółek, które, jak wskazuje się w uzasadnieniu do nowelizacji, regulują relacje prywatno-prawne między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi, w sposób, który uwzględnia interes wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników spółki zależnej.
Ponadto celem zastosowania nowych regulacji jest również wyposażenie rad nadzorczych w narzędzia umożliwiające prowadzenie bardziej efektywnego nadzoru korporacyjnego.
Niniejszy artykuł rozpoczyna cykl artykułów poświęconych nowelizacji Kodeksu spółek handlowych, który ma na celu przybliżenie Państwu nowych regulacji prawnych.
Grupa spółek – nowa definicja oraz zasady uczestnictwa
Ustawa Nowelizująca wprowadza do Kodeksu spółek handlowych nowy dział IV zatytułowany „Grupa spółek”, który obejmuje 16 artykułów, tj. art. 21 – 21 Kodeksu spółek handlowych.
Jak czytamy w uzasadnieniu projektu Ustawy Nowelizującej przepisy dotyczące grupy spółek można podzielić na dwie kategorie, to jest przepisy, które ułatwiają „zarządzanie” grupą spółek przez spółkę dominującą, w związku z realizacją wspólnej strategii gospodarczej grupy oraz przepisy, które zapewniają ochronę określonych grup interesu występujących w przypadku grupy spółek.
Wdrażane regulacje odnoszą się do holdingów faktycznych – czyli w praktycznym ujęciu, do sytuacji, gdy między spółkami powstaje stosunek dominacji i zależności określony w przepisach Kodeksu spółek handlowych. Ponadto, nie wyklucza się możliwości utworzenia, na zasadzie swobody umów, holdingu umownego pomiędzy spółką dominującą i jej spółką zależną.
Grupy spółek mogą być tworzone również przez spółki publiczne, jednakże w takim przypadku spółka publiczna może występować w grupie spółek wyłącznie jako spółka dominująca. Co więcej, spółkami zależnymi w grupie spółek nie mogą być także spółki objęte nadzorem nad rynkiem finansowym w rozumieniu ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, jak również spółki w likwidacji, które rozpoczęły podział swego majątku oraz spółki w upadłości.
Dotychczasowo instytucja grupy spółek nie miała normatywnej definicji, natomiast na mocy Ustawy Nowelizującej przyjęto, iż grupa spółek to spółka dominująca i spółka albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.
Nowe przepisy regulujące grupę spółek znajdą zastosowanie do holdingu faktycznego w sytuacji, w której zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej podejmie uchwałę, większością kwalifikowaną trzech czwartych głosów, w przedmiocie uczestnictwa w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej.
Należy zaznaczyć, iż Ustawa Nowelizująca nie przewiduje wymogu podjęcia przedmiotowej uchwały również przez spółkę dominującą. Następnie obligatoryjne jest ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek w Krajowym Rejestrze Sądowym przez spółkę dominującą i spółkę zależną, co następuje przez wpisanie wzmianki do tego rejestru.
W uzasadnieniu do Ustawy Nowelizującej wskazano, iż należy odróżnić „grupę spółek„ – która zasadniczo jest adresatem regulacji prawnej określanej mianem prawa holdingowego – od stosunku dominacji i zależności między spółkami, o którym jest mowa w art. 4 § 1 pkt 4 Kodeksu spółek handlowych.
Ustawodawca przyjął bowiem, iż grupa spółek jest „kwalifikowanym” stosunkiem dominacji i zależności między określonymi spółkami tworzącymi grupę spółek, gdyż spółki te kierują się wspólną strategią gospodarczą, która umożliwia spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi.
Pozwala to wyróżnić nową kategorię prawną występującą w praktyce polskich i zagranicznych grup spółek, jaką jest „interes grupy spółek”.
Wobec powyższego składnikiem konstytutywnym oraz jednocześnie definiującym grupę spółek, oprócz powstania pomiędzy spółkami uczestniczącymi w grupie stosunku dominacji i zależności, jest przyjęta przez spółki uczestniczące w grupie wspólna strategia, mająca na celu realizację wspólnego interesu grupy spółek.
Co istotne, grupa spółek jako kwalifikowany stosunek dominacji i zależności między spółkami przez istnienie wspólnego interesu tej grupy nie oznacza – w świetle przyjętej w Ustawie Nowelizującej koncepcji prawa holdingowego – obowiązku powstania sformalizowanej struktury organizacyjnej posiadającej własną nazwę, quasi-organy, regulamin, powoływanej przez uczestników grupy spółek bądź zapewniającej przystąpienie do niej innym spółkom.
Takie ujęcie tworzyłoby bowiem własną podmiotowość grupy spółek, trudną do przyjęcia systemowego, ze względu na zasadę zamkniętego katalogu typów spółek.
Na czym polega instytucja wiążącego polecenia?
Podstawową instytucją prawną, która ma zapewnić spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek, jest wiążące polecenie kierowane przez spółkę dominującą do spółki zależnej.
Należy wskazać, iż Ustawa Nowelizująca wprowadza wysoce sformalizowany tryb wydawania, przyjmowania i odmowy wiążących poleceń. Spółka dominująca wydaje wiążące polecenie w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności.
Wiążące polecenie powinno wskazywać co najmniej:
- oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;
- interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
- spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia,
- przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia.
Czynnością następującą po pisemnym wydaniu wiążącego polecenia przez spółkę dominującą, a przed jego wykonaniem przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek jest podjęcie uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej w przedmiocie wykonania bądź odmowy wykonania wiążącego polecenia.
Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek informuje spółkę dominującą o podjęciu uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia albo uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia.
Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki.
Ponadto spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek niebędąca spółką jednoosobową (to jest niebędąca w całości własnością spółki dominującej), podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej.
Należy wskazać, iż umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia. Skuteczność uchwały o zmianie umowy albo statutu spółki zależnej wprowadzającej dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia, zależy od odkupienia przez spółkę dominującą udziałów albo akcji tych wspólników albo akcjonariuszy spółki zależnej, którzy nie zgadzają się na zmianę.
Wspólnicy albo akcjonariusze spółki zależnej, którzy nie zgadzają się na przedmiotową zmianę zgłaszają żądanie odkupienia ich udziałów albo akcji, w terminie dwóch dni od dnia zakończenia zgromadzenia.
Nieobecni wspólnicy zgłaszają żądanie odkupienia ich udziałów w terminie miesiąca od dnia zakończenia zgromadzenia wspólników, na którym podjęto uchwałę o zmianie umowy, a nieobecni akcjonariusze zgłaszają żądanie odkupienia ich akcji w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia uchwały o zmianie statutu spółki zależnej.
Wspólników albo akcjonariuszy, którzy nie zgłoszą żądania odkupienia ich udziałów albo akcji w terminie, uważa się za zgadzających się na zmianę.
Pozostałe instytucje prawne w zakresie zarządzania grupą spółek
Ustawodawca oprócz wyżej opisanej instytucji wiążących poleceń wyposażył spółkę dominującą w dodatkowe instytucje prawne mające na celu sprawne zarzadzanie grupą spółek, do których należą:
- prawo dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych;
- prawo rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi uczestniczącymi w grupie spółek, ale tylko w zakresie realizacji interesu grupy spółek;
- prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, tak zwany squeeze-out.
Instytucje prawne mające na celu ochronę wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek
Ustawa Nowelizująca przewiduje również szczegółowe instrumenty prawne mające na celu zapewnienie ochrony wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek, do których należą:
- obowiązek spółki zależnej sporządzenia sprawozdania o jej powiązaniach umownych ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, które to sprawozdanie obejmuje w swej treści wskazanie wiążących poleceń wydawanych tej spółce przez spółkę dominującą. Przedmiotowa regulacja może być również kwalifikowana jako przepis ochronny z punktu widzenia wierzycieli spółki zależnej;
- uprawnienie wspólnika (akcjonariusza) lub wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek reprezentujących co najmniej 10% kapitału zakładowego do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek;
- prawo do przymusowego odkupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej przez spółkę dominującą, tak zwany sell-out.
Zakończenie
Ustawa Nowelizująca stanowi pierwszą próbę ustawodawcy w zakresie uregulowania prawa holdingowego. Praktyka oraz implementacja przez holdingi faktyczne przepisów dotyczących grup spółek (bądź też przeciwnie – brak implementacji przedmiotowych przepisów) pokażą czy przyjęte regulacje oraz koncepcja prawa grup spółek są trafne.
W ocenie autorów niniejszego artykułu, z jednej strony wprowadzone instytucje prawa holdingowego takie jak wiążące polecenia spółki dominującej, mogą okazać się pomocne np. w przypadku chęci ujednolicenia oraz pewnego rodzaju podyktowania przez spółkę dominującą polityk, zasad, regulaminów itd.
Z drugiej strony natomiast, mając na uwadze pragmatyczny punkt widzenia, należy wskazać na bardzo wysoki stopień sformalizowania procedur związanych z wiążącymi poleceniami.
W zakresie umocnienia pozycji spółki dominującej zapewne pozytywną zmianą okaże się procedura squeeze-out, to jest prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej. Przedmiotowa procedura może zostać wdrożona również w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością uczestniczącej w grupie spółek.
Wobec powyższego, powstanie grupy spółek umożliwi łatwiejszy wykup wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych, przy czym z drugiej strony umożliwi wspólnikom mniejszościowym – poprzez zastosowanie procedury sell-out – doprowadzenie do przymusowego odkupu udziałów albo akcji do nich należących.
Podsumowując, nowe uregulowania prawa holdingowego mogą okazać się pomocne i atrakcyjne dla poszczególnych podmiotów uczestniczących w relacjach prywatno-prawnych między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi.
Jeśli potrzebowaliby Państwo pogłębić temat dotyczący zmian w kodeksie spółek handlowych, zachęcamy do kontaktu z naszymi ekspertami i autorami niniejszej publikacji: